Süyüm Bike

Süyümbike, 1551'de Ruslar tarafından alıkoyuldu, Kasimov şehrine götürüldü ve yıllar sonra öldü. Bu efsane 18. yüzyılın başlarında popüler oldu. Günümüz Tataristan’ın millî kahramanı olarak kabul edilir.

Süyüm Bike, 1516 yılında Rusya, Nogay Ordasında doğmuştur. Babası İdil nehri kıyılarında yaşayan Tatar Türklerinden Nogay Hanlığının hükümdarı Yusuf Mirza’dır. Süyümbike ya da “Hanbike” sıfatıyla Kazan Hanlığı'nı yönetmiş olan Tatar Sultanıdır. Süyüm Bike, 1549 yılında eşi Kazan Hanı Safa Giray Han’ın ölümü üzerine, oğlu Ödemişgiray han unvanı alınca, 2 yaşındaki oğlunun yerine Kazan Hanlığı’nın idaresini üstlendi. 1549-1551 yılları arasında Kazan Hanlığı’nı yönetti.

Süyüm Bike, 1528 yılında 12 yaşında Kazan'a gelmiştir. 1533 yılında Kazan Hanı Can Ali Han ile evlenmiştir. 1535 yılında Can Ali Han vefat eder. Bunun üzerine Süyüm Bike, Kazan Hanı olan Safa Giray Han ile 1536 yılında evlenir. 1547 yılında oğlu Ötemişgiray dünyaya geldi.

Ortak amaçları Kazan’ı Rus baskısından arındırmak olan Safa Giray ve Süyüm Bike birlikte hareket etmişler, hatta devlet görüşmelerine birlikte katılmışlardır. Bu sırada Moskova’da da siyasî değişiklikler yaşanmakta olduğu için Ruslar, Kazan’daki bu değişikliğe müdahale edememiş fakat zamanla Moskova’dan bağımsız hareket etmeye başlayan Kazan Hanlığı Moskova’yı huzursuz etmeye başlamıştır.

Safa Giray zamanla Kırım Hanlığı’nın da desteğini almıştır. Fakat Kırım desteğini değil Rus nüfusunu tercih eden muhalif Kazanlılar, Moskova’ya elçi heyeti göndererek duruma müdahale etmelerini ister. 1545 yılında Moskova ve Kazan arasındaki anlaşmazlık zirveye ulaşmıştır. Hükümdara muhalif olan grup, halkın menfaatini düşünmeden Moskova ile iş birliği yapıp ve halkı isyana sürükler. Nitekim 1546 yılının Ocak ayında Safa Giray hükûmeti devrilir.

Bu olaydan sonra Kazan’dan kaçan Safa Giray, Süyüm Bike ile birlikte Nogay Hanlığı’na gitmiştir. Eşi Safa Giray için çabalayan Süyüm Bike onun tekrar Kazan’a dönmesi için babası Yusuf Mirza ile görüşüp Safa Giray’a yardımda bulunmasını ve Kazan’a bir asker birliği tahsis etmesini sağlamıştır. Moskova’nın desteğiyle kendisinin yerine tahta geçen Kasım Hanlığı hükümdarı Şah Ali’nin yönetimi güçsüz kalmış ve Safa Giray şehri tekrar ele geçirmiştir.

Kazan’daki durum normalleştikten sonra Kazan’a gelen Süyüm Bike halk tarafından sevinçle karşılanmıştır. Kazan’a döndükten kısa süre sonra oğlu Ötemişgiray dünyaya gelmiştir. Bu sırada Kazan’da gruplar arası çatışmalar hala devam etmekteydi. 1547 yılının başında Moskova’da tahta IV. Ivan (Korkunç İvan) geçmişti.

1549 yılında Safa Giray Han'ın da ölmesinin ardından, iki yaşındaki oğlu Ötemişgiray adına Kazan tahtının idaresini üstlenir.

O sırada 2 yaşında olan Ötemiş Giray’ın han olması için yaşı uygun değildi fakat veraset tartışmaları sonunda hanlığa Ötemiş Giray getirilmiş ve Ötemiş büyüyene kadar oğlunun yönetim hakkını Süyüm Bike üstlenmiştir.

Süyüm Bike’nin oğlu Ötemiş Giray’ı Kazan’a han yapmak isteyen grup Safa Giray döneminde de yönetimde olan Kırım grubudur. Bu grubun başındaki isim Koşcak Oğlan’dı. Koşçak Oğlan, Süyüm Bike’ye de vasilik görevinin verilmesini sağlamıştır. Böylece idare Safa Giray’dan sonra da aynı doğrultuda devam etmiştir.

Kazan Hanlığı’nın başına çocuk yaşta bir hükümdarın geçmesi Rusları heyecanlandırmış ve bu durum hanlık içinde de sıkıntılar çıkartarak tartışmalara ve çatışmalara neden olmuştur. Süyüm Bike, hanlığın en zor döneminde devleti idare etmek durumunda kalmıştır. Kazan Hanlığı’nı ele geçirmek isteyen ne yazık ki yalnızca Ruslar değildi, bu sırada Nogay Hanlığı’nda Süyüm Bike’nin akrabaları da Kazan’ı ele geçirmek istemiştir.

Süyüm Bike’nin babası Yusuf Mirza’nın bu amaçla çeşitli girişimleri olmuştur, kardeşi Yunus Mirza da bu amaçla Kazan’a gelmesine rağmen amacına muvaffak olamamıştır. Süyüm Bike’nin amcası İsmail Mirza ve yeğeni Arslan Mirza’nın da Süyüm Bike’ye karşı oldukları Kazan’a gideceklerini haber vermek üzere IV. İvan’a (Korkunç İvan) yolladıkları fermandan anlaşılmaktadır. Yani 2 yaşındaki oğlu adına ülkeyi yöneten sultan; hem ülkesindeki muhaliflerle, hem Ruslarla, hem de kendi akrabalarıyla mücadele etmek durumunda kalmıştır.

Ruslarla artık kaçınılmaz hale gelen savaş 1550 yılının başlarında patlak vermiştir. Süyün Bike önderliğindeki Kazanlılar ve Ruslar arasında zorlu bir çarpışma yaşanmıştır. Süyün Bike’ye karşı başarılı olamayan Ruslar bundan sonra farklı yöntemler aramaya başlamışlardır. Kış şartlarından dolayı başta büyük zayiat gören Rus ordusu çekilmek durumunda kalsa da Kazan’ı ele geçirme planlarından vazgeçmemiş, Kazan için önemli noktaları ele geçirip kale yaptırarak çalışmalara devam etmiştir.

Kazan şehrine giden su yollarının Ruslar tarafından engellenmesiyle hanlıkta zor bir dönem başlamıştır, Kazan, hem siyasi hem de ekonomik olarak kuşatma altına alınmıştır. Bu süreçte, yönetimdeki Kırımlı grup Ruslar tarafından tuzağa düşürülüp esir alınmıştır. Rus yanlılarının yönetimde güç kazanmasıyla Süyüm Bike tamamen yalnız kalmıştır.

Nitekim sonunda Süyüm Bike’nin yönetimine son verilmiştir. Kazanlılardan oluşan bir heyet Moskova’nın kararına sadık kalacağını bildirerek Süyüm Bike ve oğlu Ötemiş Giray’ın Ruslara teslim edilmesini kabul etmiştir. 11 Ağustos 1551’de Kazan’dan nehir yolu ile ayrılan kafile, 5 Eylül 1551’de Moskova’ya ulaştı. İvan, Süyüm Bike’yi büyük bir saygıyla karşıladı

Yenik düşen Kazanlıların başına yeniden Şeyh Ali Han getirildi. Kazan, artık İvan’ın isteklerine göre yönetildiği için Kazanlılar doğal olarak Şeyh Ali’den memnun değildi. İvan’a elçiler gönderip onun yerine bir aday gönderilmesini istediler. Olumsuz tepki veren İvan, intikam fikri ile Kazan’a yürümeye karar verdi. Kısa bir zaman içinde asker hazırlayıp Kazan’a hücum ederek, 10 Ekim 1552’de Kazan’ı aldı. Şeyh Ali’nin Kazan’ı alınması konusunda İvan’a çok yardımı olmuştu; İvan da onu memnun etmek istiyordu. Bu nedenle onu Süyüm Bike ile evlendirdi.

Kazan Hanlığı'nın Rusların eline geçmesi üzerine Süyüm Bike, 35 yaşında esaret günleri başlamıştır. Moskova’ya götürüldükten sonra bir buçuk sene zindanda tutulduğu ve daha sonra Şeyh Ali’yle zorla evlendirildiği kaynaklarda geçen bilgilerdendir.

Altı yaşındaki oğlu Ötemişgiray'ı Ruslar vaftiz ederek Hıristiyanlaştırırlar ve 'Aleksander' adını verirler. Süyümbike'nin babası, Nogay Hanı Yusuf Mirza Rus Çarı IV. İvan'dan (Korkunç İvan’dan) kızının kendisine iadesini ister ama bu talebi cevapsız kalır.

Kazan’ın işgalinden sonra IV. İvan (Korkunç İvan) zaferini kutlamak için Kazan’da Ortodoks Katedrali ve Moskova’da St. Basil Katedrali’nin yapımını başlatmıştır. Kazan’da bulunan tüm camiler ise yıkılmış, Kazan mirasını içeren her türlü edebî, tarihî kayıtlar yok edilmiştir. Nitekim tüm şehrin mimari geleneği ortadan kaldırılmıştır.

Süyüm Bike, esir edildikten bir sene sonra 1554 yılında Moskova’da 38 yaşında ölmüştür. Mezarı belli değildir. Vaftiz edilerek 'Aleksander' adı verilen oğlu Ötemişgiray da annesi ve babası ile aynı kaderi paylaşır ve 19 yaşında 11 Haziran 1566’da veremden ölür.

Kazan Türklerinin sembol isimlerinden Süyün Bike, kısa ömrü boyunca Kazan Hanlığı’nı Rus esaretinden kurtarıp hür iradesine ulaştırmak ve Müslüman Türkleri birleştirmek için çalışmıştır. Her ne kadar amacının gerçekleştiğini görememiş olsa da çabalarıyla ismi tarihe geçen önemli Müslüman sultanlardan biri olmuştur. Kazan Türkleri tarafından ayrı bir öneme sahip olan Süyün Bike, günümüzde hâlâ Kazan’ın bağımsızlık sembolü olarak görülmektedir.

Kazan Türklerinin sembol isimlerinden Süyün Bike; cesareti, asaleti ve zekasıyla tarihte yer eden önemli Müslüman kadınlardan biridir. Ömrünü Altın Orda Hanlığı’ndan sonra dağılan Türk devletlerini birleştirmeye adayan Süyün Bike, dönemindeki Rus zulmüne direnişiyle efsaneleşerek Kazan Türklerinin kahramanı olmuş ve Kazan’ın bağımsızlık sembolü olarak akıllara kazınmıştır.

Altın Orda Hanlığı’nın dağılmasıyla Türk halkı parçalanmış ve birçok yeni hanlık ortaya çıkmıştır. İsmini Kazan şehrinden alan Kazan Hanlığı; Astarhan Hanlığı, Nogay Hanlığı, Kırım Hanlığı ve Moskova Knezliği ile komşu idi. Moskova’nın Kazan’ın komşusu olması hanlığın tarihi boyunca sorunlar doğurmuş, zaman zaman Kazan’ın Moskova’nın egemenliğine girmesine neden olmuş ve sonunda bağımsızlığını kaybetmesinde de büyük rol oynamıştır.

“Hanbike” sıfatıyla da anılan Süyün Bike’nin ismi kaynaklarda çok farklı şekillerde kullanılmıştır; Süyümbike, Süyün-Bük, Sambek bunlardan bazılarıdır. “Süyün Bike” kelimesi sevinmek anlamına gelen “süyün” ve kadın sultanların isimlerinin sonuna eklenen “bike” kelimesinden oluşmaktadır. “Bike” kelimesi TDK’nin derleme sözlüğüne göre “hanım, kadın” anlamlarına da gelmektedir.

Tataristan’daki ilk müstakil kadın dergisi, onun adını taşımaktadır.

Tataristan’ın Kazan şehirinin 1552 yılındaki şehrin düşüşünden beri tek ayakta kalan yapıt olan Süyüm Bike Minaresi şehrin sembölüdür. Kazan Kalesi'ndeki Han Mescidi'nin minaresi, Süyün Bike Minaresi diye anılır. Sebebi de, bu minarenin dibinde Süyün Bike'nin ağlamış olduğu rivayetidir. Kazan kadınları, minarenin dibinde dua eder, dilek dilerler.

Meçhul bir ressamın fırçasından Kazan Sultanı Süyümbike ve oğlu Ödemişgiray

Yazar Müfide Ferit’in eserlerinde Tatar asıllı yazar Yusuf Akçura’nın fikrî tesirleri ile “Süyüm Bike” müstear ismini tercih etmiştir. Müfide Ferit “Süyüm Bike” müstear ismiyle Türk Yurdu’nun 1329-1330 yıllarındaki beş farklı sayısında dört müstakil hikâyesi yayımlanır.

Kaynak:Biyografi.info