Azerbaycan

Türkiye'nin doğudaki komşusu olan Azerbaycan, 28 Mayıs 1918'de bağımsızlığını kazanmıştır. Yaklaşık 8.870.000 nüfusa ve 86.600 kilometrekare yüzölüçümüne sahip olan ülkenin başkenti Bakü'dür. Resmi dili Azeri Türkçe, yönetim şekli Cumhuriyet'tir.

Azerbaycan, Avrupa ve Asya kıtalarının arasında, Güney Kafkasya'da yer almaktadır. Kuzeyde Rusya ve Gürcistan, batıda Ermenistan, güneyinde İran ve batıda Türkiye ile komşudur. Doğuda Hazar Denizi'ne kıyısı bulunmaktadır. Tarihte bu bölgede ilk devlet kuranların 500-603 yılları arasında Sabirler olduğu tahmin edilmektedir. Ardından 603-630 yılları arasında Batı Göktürkler, 630-965 yılları arasında Hazarlar ve ve 1040 yılında Büyük Selçuklular'ın bölgede hakimiyet kurduğu bilinmektedir. 1534 yılında Kanuni Sultan Süleyman'nın gerçekleştirdiği Irakeyn Seferi'ne kadar bölgede Harzemşahlar, İlhanlılar, Moğollar, Timurlular, Akkoyunlu Devleti, Karakoyunlu Devleti ve Safeviler hüküm sürmüştür. Kanuni Sultan Süleyman'nın bugünkü Azerbaycan topraklarını Osmanlı Devleti'ne katmasından sonra bölge yaklaşık 1813 yılına kadar Osmanlı idaresinde kaldı. Zaman zaman gerçekleşen Rus akınları dolayısıyla Osmanlı Devleti sınırları değişikliğe uğradı.

1813 yılında Rus-İran Savaşları sonucu Gülistan Antlaşması ile Gence, Şeki, Bakü, Debend, Kuba ve Taliş Hanlıkları Rusya'ya; Güney Azerbaycan Hanlıkları ise İran hakimiyetine girdi. Ardından 1928 yılında Rusya ile İran arasında imzalanan Türkmençay Antlaşması ile Azerbaycan toprakları, Aras Nehri ve Taliş Dağları sınır olmak üzere iki ülke arasında payşaltırıldı. Uzun süre Rus egemenliğinde kalan Azerbaycan, 1917 Bolşevik devrimi'nden sonra Türklerin çoğunlukla yaşadığı bir bölge konumuna geri döndü. Kısa bir süre sonra Nisan 1918'de içerisinde bugünkü Azerbaycan'nın da bulunduğu, Ermenistan ve Gürcistan toprakları üzerinde Güney Kafkasya Federal Demokratik Cmhuriyeti kuruldu. Ancak bu cumhuriyet iki ay içerisinde dağıldı.

28 Mayıs 1918'de Musavat Partisi içerisinde Mehmet Emin Resulzade başkanlığında oluşturulan Müslüman grubu, Azerbaycan Milli Şurası ismini alarak Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’ni ilan etti. 1920 yılında Bolşevikler Kızıl Ordu ile birlikte Azerbaycan'ı işgal ettiler ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti son buldu. Ardından 28 Nisan 1920'de Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Bundan iki sene sonra 1922'de Azerbaycan, Transkafkasya Sovyet Federatif Cumhuriyeti’nin bir parçası ve Sovyetler Birliği’nin kurucu üyelerinden biri oldu. Ancak kısa bir süre sonra Transkafkasya Sovyet Federatif Cumhuriyeti ilga edildi, Azerbaycan tamamen bir Sovyetler Birliği cumhuriyeti oldu. II. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği ve İngiltere'nin işgaliyle Muhtar Azerbaycan Cumhuriyeti kuruldu. Ancak İran'nın işgalinden sonra Muhtar Azerbaycan Cumhuriyeti'ne de son verildi.

Karabağ sorununun çözülmesi için görüşmeler uzun süre devam etti. 1987 yılında Ermenistan'nın Dalık Karabağ'da coğunluğu oluşturdukları gerekçesiyle Ermenistan'a katılması için Moskova'ya başvurmuşlardı. Dağlık Karabağ sorununun yol açtığı çatışmalar nedeniyle Azeriler Karabağ’ı, Ermeniler de Azerbaycan’ı terk etmeye başladılar. Azerbaycan’ın Sumgayt kasabasında Azeriler ile Ermeniler arasındaki çatışmalarda 32 Ermeni, altı Azeri hayatını kaybetti.

1991 sonrası süreçte Dağlık Karadağ bölgede bağımsızlığını ilan etti. Bundan sonraki dönem Azerbaycan'da iç karışıklıkların iyice arttığı dönem oldu. Mayıs 1992'de Ermenistan tarafından işgal edilmesi süreci, Azarbaycan ve Ermenistan'nın Rusya'nın arabuluculuğu ile ateşkes ilan edilmesiyle son buldu. Kasım 1995'te Azerbaycan'da ilk parlamento seçimlerinin ardından ülke bağımsızlık sürecine girdi. Haydar Aliyev'in başında bulunduğu Azerbaycan Partisi mecliste coğunluğu elde etti.

Azerbaycan'nın bağımsızlığını kazanması Karabağ sorununun çözlümesinde etkili olmadı. 2001 yılı Azerbaycan'nın ve Ermenistan'nın yabancı ülkelerde bölgedeki sorunu çözmek için görüşmeler yapmasıyla devam etti. 28 Nisan 2001'de Ermeni Parlamentosu’nda temsil edilen siyasi partiler, Karabağ sorununun çözümüne yönelik olarak bir bildiri kabul ettiler. Bildiride, Dağlık Karabağ’ın Ermenistan’la birleşmesi veya bölgenin bağımsız statüsünün kabul görmesi gerektiği hususları vurgulandı.

Ancak bu olay Karabağ sorununun sonunu getirmedi. 26 Ağustos 2005'te Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Memmedyarov ve Ermenistan Dışişleri Bakanı Vartan Oskanyan, Karabağ sorununu görüşmek üzere Moskova’da bir araya geldi. Ermenistan'ın işgal ettiği bölgelerden çekilmesi ve mültecilerin geri dönmesi konuları gündeme geldi.

Azerbaycan'da elde edilen son verilere göre şu an yaklaşık 5.800.000 kişi ile nüfusun %82'sini Azeriler oluşturmakta. Hemen ardından %5.5 ile Ruslar ve yine %5.5 ile Ermeniler gelmektedir. Ancak Ocak 1990 olaylarından sonra ülkede bulunan Ruslarıni Karabağ'ın Ermeniler tarafından işgali nedeniyle Rus nüfus azalmış, Ermeni nüfus artmıştır.

Sınırlarının toplam uzunluğu 3600 km'dir. Genel olarak deniz seviyesinden yüksek bir ülkedir ve topraklarının %50'si dağlıktır. Ülke tarıma çok fazla elverişli olmasa da topraklarının %7'sinde tarım yapılmaktadır. Ekonomisinde hayvancılık ve petrol ithalatı önemli yere sahiptir.

Azerbaycan'nın şu anki cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in oğlu İlham Aliyev, başbakanı ise Artur Rasizade'dir.