Zazaca

Dımılice (Zazaca) Doğu Anadolu Bölgesinde zaza (kırmanç) olarakta bilinen Kürtler tarafından konuşulan kadim Kürtçe'nin pahlavanik diller kategorisine giren bir dildir.

Kürt dili birden çok lehçe ve ağızdan oluşmaktadır. Kürtçe'nin dört büyük lehçesinden biri de Kırmanccadır (Zazaca). Kırmancca, bu lehçeler içerisinde Kurmancca ve Sorancaya oranla Hewremani ya da Gorani olarak bilinen lehçeye daha yakındır. Kurmancca ile Soraniceyi bir grup, Kirmancca ile Hewremancayı diğer bir grup olarak kabul etmek mümkündür. Bazı İranoloji kaynaklarında Kürtçe'nin lehçeleri başlı başına ayrı diller olarak sınıflandırılır.

Zazalar kırmanccayı (Zazacayı, Dımıliceyi, Kırdceyi) konuşan Kürtlerdir. Bu lehçeyi konuşan Kürtler'e Bingöl, Tunceli, Diyarbakır, Bitlis, Adıyaman, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Muş, Siirt, Urfa, Malatya ve Kars illerinde rastlanır.

Zazaca konuşulan her yerde Zazaca aynı adla adlandırılmaz. Mesela Tunceli „Kırmancki“, Bingöl yöresinde „Kirdki“, Palu ve Maden yöresinde „Zazaki“, Siverek yöresinde „Dımılki“ denilmektedir.

Son on-onbeş yıldır Kirmancların (Zazaların) Kürt olmadıklarının iddia eden grupların genelde politik amaçlarla söyledikleri bir kenara bırakılırsa, Kurmancca, Soranca, Kırmancca ve Hewremanicenin Kürt dilinin lehçeleri olduğu konusunda, Kürtler arasında bir tereddüt gözetlenmemektedir.

Ziya Gökalp konuyu irdelerken farklı bir yaklaşım sergiliyor, bunlara „Kürtçenin Lehçeleri“ değil, „Kürdı-i Kadim“e bağlı „Kürt Dilleri“ demenin daha doğru olacağını belirtiyor.

Kırmancca (Zazaca) ile ilgili çalışmalara esas olarak yabancı kaynaklarda karşılaşılır. Bu çalışmalar çoğu kez dar kapsamlıdır.

Bu konu üzerinde duran yabancılar arasında iki ayrı egilim göze çarpmaktadır. Bunlardan bazıları Kırmanccayı Kürt dilinin lehçesi olarak kabul etmezler. Örneğin, Oskar Mann, Kırmanccayı Gorancanın bir lehçesi olarak kabul ederken, Gorancayı da Kürt dilinden saymıyor. Onu izleyn Karl Hadank yine aynı görüştedir.

Diğer grup ise onu Kürt dilinin lehçelerinden biri olarak kabul etmektedir. Örneğin Peter Lerch 1857-1858`de Petersburg`da Forschungen über die Kurden und die iranischen Nordchäldaer adlı çalışmasında Kürtçeyi Kurmanci, Zaza, Kelhuri, Gûrani ve Luri olmak üzere 5 lehçeden ibaret sayar. E. B. Soane de Kırmanccayı (Zazacayı) Kürtçenin lehçesi sayanlardandır. Öteden beri Kürdoloji çalışmalarının yapıldığı Paris Sorbon Üniversitesi ekolünün yaklaşımı da bunlardan farklı değil.

Kürtçe dilinin temel sorunlarından biri standardizasyon yetersizliğidir. Genel olarak Kürt dili ve onun bir kolu olarak Kırmancca bu güne kadar okul dili olabilmiş değiller.